تاریخ، مبهوتِ فضائلی ناتمام

 

---

چه می‌توان گفت در مدح شخصیتی كه مدح و منقبت بلندش در قرآن كریم آمده است. (1) سكوت معنی ‌دار فصحا و بلغا و علما و حكما و عرفا و اولیاء از ذكر مناقب امام امیرالمۆمنین علیه السلام، - برادر رسول خدا صلی الله علیه و له، همسر فاطمه زهرا علیهاالسلام ، داناترین مردم، كسی كه در خداشناسی و عبادت پس از پیامبر صلی الله علیه و آله برترین شخصیت است - ، گویاتر از مدیحت ‌سرایی و ذكر فضائل و مناقب و مراتب رفیع و مقامات والا و حضور شكوهمند او در صحنه‌ های مختلف و معجزات شكار و عجائب زندگی اوست.

---

از این رو اعتراف به عجز در پیشگاه مقدس و با عظمت آن حضرت برای همگان بهتر است. سَروری كه رسول خدا صلی ‌الله علیه و آله در خطابی درباره ‌اش فرمود: «در وجود على فضایلى است كه اگر یكى از آنها در سایر مردم باشد كفایتشان كند.(2)

همو كه بعضی اصحاب همچون عمر بن خطاب در فراوانی فضائلش گفته ‌اند كه رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هیچ كس به اندازه امام علی(علیه السلام) به كسب فضایل نایل نیامده است، فضایل آن حضرت به اندازه‌ ای است كه هر كس به حقیقت آن برسد، او را به راه راست هدایت می‌كند و از گمراهی رهایی می ‌بخشد.(3)

و در جای دیگری خطاب به آن حضرت فرمود: سوگند به آن كه جانم در دست اوست، اگر نه این بود كه گروهى از یاران من درباره تو همان را مى گفتند كه نصاری درباره مسیح گفتند، همانا سخنى درباره تو مى گفتم كه بر هیچ گروهى عبور نكنى جز آنكه خاك پا و آب وضویت را براى تبرك و شفا برگیرند، ولى همین تو را بس كه تو از منى و من از تو. (4)

فضایل و مناقب امیرالمۆمنین على علیه السلام  به اندازه ‌اى است كه یكى از بزرگان در پاسخ به سۆالى در مورد آن حضرت، گفت:

«چه بگویم درباره كسى كه دشمنانش از روى حسد و كینه، و دوستانش از ترس جان خود، مناقب او را مخفى كردند و در عین حال فضایل او عالم را پر كرده است».

گرچه بحث پیرامون شخصیت بزرگ مردى هم چون امیرمۆمنان علیه السلام كارى بس دشوار است، لكن در حد توان، نگاهى گذرا به زوایایى از وجود این نمونه كامل «خلیفة الله» خواهیم داشت تا از این رهگذر، بر معرفت خود نسبت به آن حضرت بیفزاییم. چرا که ابن عباس از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت كرده است كه فرمود:

«خداوند این مردم را عذاب نمی ‌كند مگر به خاطر گناه دانشمندان ایشان، آنها كه حق را كتمان كردند و فضایل علی و عترت طاهرین او را بیان نكردند. بدانید راه نمی ‌رود بر روی زمین بعد از پیغمبران و رسولان كسی كه مقامش برتر از شیعیان و دوستان علی باشد، آنهایی كه امر ولایت آن حضرت را ظاهر می ‌كنند و فضایل او را منتشر می ‌كنند، رحمت الهی سر تا پای وجود آنها را فرا می‌ گیرد و فرشتگان برای آنها استغفار می‌ كنند، و بدبختی به تمام معنا نصیب كسانی می ‌شود كه فضایل او را كتمان می ‌كنند و امر او را پنهان می ‌دارند چگونه می ‌خواهند در آتش پایداری كنند.(5)

آن سَرور اسوه‌ جانفشانی و در نصرت حق و اقامه عدل، یگانه و در اعلاء كلمة الله فوق العاده بود. با ضعفا ترّحم و با فقرا مواساتی عظیم داشت. از خدای متعال خوفی فراوان بر دل داشت. و افصح و ابلغ همگان بود و در خوراك و پوشاك و در تمامی احوال و افعال با عظمت بود

صفوانی در كتاب «محن» و كلینی در كتاب «كافی» روایت كرده‌ اند كه چون امیرالمومنین علیه السلام به شهادت رسیدند، پیرمردی گریه‌ كنان آمد در حالی كه می ‌گفت:

«امروز زنجیرهای نبوت پاره شد،»

تا ایستاد در اتاقی كه حضرت در آنجا مرغ روحش پرواز نموده بود و با دو دست خود دو بازوی دو طرف در را گرفت و گفت:

« خدا تو را رحمت كند، حقا كه اولین كسی بودی كه اسلام آوردی و پاك‌ترین آنها بودی از جهت ایمان، و یقینت از همه شدیدتر بود و خوفت از خدا نسبت به همه بیشتر، و طاعتت به پیغمبر خدا از همه فزون‌تر، و مناقبت و فضایلت از همه عالیتر، و سوابقت از همه زیادتر، و شباهتت به رسول خدا از جهت قوای طبیعی و اخلاق معنوی و از جهت علایم روحانی در چهره ‌ات و از جهت فضل و شرافت از همه بیشتر بود، و از جهت صدا از همه آرامتر بودی و از جهت استقامت از همه رفیع مرتبه‌تر بودی. سخنت از همه مقبول ‌تر و منطقت از همه صحیح ‌تر و قلبت از همه شجاع تر و كردارت از همه نیكوتر و یقینت از همه قوی تر بود. حفظ كردی آنچه را كه ضایع كردند و رعایت كردی آنچه را كه مهْمل گذاشتند و دامن همت به كمر زدی در وقتی كه آنها اجتماع كردند و نفس خود را بلند داشتی هنگامی كه آنها حرص زدند و توقف كردی در وقتی كه آنها بدعت نهادند و دادخواهی كردی نسبت به ظلم‌ هایی كه نمودند.

ای علی تو نسبت به كافران، عذاب سخت و مداوم بودی و نسبت به مومنان پناهگاه و ملجا و حصن. تو مانند كوهی عظیم و ثابت بودی كه تندبادهای اهواء و راء باطل و طوفان های سخت امیال و انكار مخالفین ابدا تكانی در تو به وجود نیاورد. نسبت به كودكان مانند پدر مهربان و نسبت به بیوه زنان چون شوهر رئوف بودی. بیت المال را به طور تساوی تقسیم كردی و در رعیت و توده‌ مردم به عدالت رفتار نمودی و آتش‌ های كفر و شرك و بیداد و تجاوز بر حقوق را خاموش كردی و بت ‌های ظاهر و باطن را در هم شكستی و ذلیل نمودی، و در مقام بندگی خداوند عزّ و جلّ قیام كردی ... »

و بسیار از این قبیل سخنان گفت و صفات عالیه‌ آن حضرت را بیان كرد و ناگهان ناپدید شد! مردم كه التفات كردند كسی را ندیدند و از حضرت امام حسن علیه السلام سوال كردند؟ فرمود: آن مرد پیر، حضرت خضر علیه السلام بود.(6)

صاحب این مفاخر عظیم را می ‌بینیم كه از خوف خدا چون مارگزیده به خود می ‌پیچد! بزرگ است خدایی كه چنین انسانی در مقابل عظمتش كُرنش می‌ كند و در مقابل جلال و جبروت و سلطنتش خود را كوچك می ‌داند و از كبریایی ‌اش خائف و ترسان است و در مقابل ذات پاكش به عجز و فقر اعتراف دارد.

آری، آن سَرور اسوه‌ جانفشانی و در نصرت حق و اقامه عدل، یگانه و در اعلاء كلمة الله فوق العاده بود. با ضعفا ترّحم و با فقرا مواساتی عظیم داشت. از خدای متعال خوفی فراوان بر دل داشت. و افصح و ابلغ همگان بود و در خوراك و پوشاك و در تمامی احوال و افعال با عظمت بود. فضایل آن حضرت به گونه‌ اى است كه نه تنها شیعیان، بلكه پیروان مذاهب و ادیان مختلف درباره آن به بحث و بررسى پرداخته و در این زمینه كتاب‌هاى فراوانى به رشته تحریر در آورده و قصاید و غزلیاتى زیبا سروده اند. شاید در طول تاریخ، فردى دیگر را نتوان یافت كه مانند امیرالمۆمنین علیه السلام از چنین محبوبیتى در میان ادیان، فِرَق و ملل گوناگون برخوردار باشد.

آن حضرت، بزرگترین نشانه خدای متعال و علم و قدرت و سائر صفات برجسته اوست و در عالم امكان مانندی جز پسر عمش رسول خدا صلی الله علیه و آله ندارد. اوست ممسوس در ذات حق، و بسیار گریان از خشیت الهی و مجاهد در راه خدا. اوست صراط مستقیم و عروة الوثقی و حبل الله متین، و میزان اعمال، و تقسیم‌گر بهشت و دوزخ، و دست باز خداوندی و دیده‌ی بینای حق و حجت بالغه ‌اش.

و از سوی دیگر صاحب این مفاخر عظیم را می ‌بینیم كه از خوف خدا چون مارگزیده به خود می ‌پیچد! بزرگ است خدایی كه چنین انسانی در مقابل عظمتش كُرنش می‌ كند و در مقابل جلال و جبروت و سلطنتش خود را كوچك می ‌داند و از كبریایی ‌اش خائف و ترسان است و در مقابل ذات پاكش به عجز و فقر اعتراف دارد. و بلند مرتبه است خدای عظیم، فریننده چنین انسانی و ودیعت گذارنده این عظمت‌ها و كمالات در این فریننده.

از این رو آنچه ما درباره امیرالمۆمنین و مولی الموحدین آوردیم چون قطره ‌ای است در مقابل دریا و ذره ‌ای است در مقابل خورشید. پس عقول جهانیان و زبان ستایش‌گران، كوچك‌تر و نارساتر از آن است كه حق این امام همام را ادا كند. چرا که

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

 

ای ابا الحسن! اگر دریاها مركب، درختان جنگلها قلم، انسانها نویسنده و جنیان حسابگر شوند نمی‌توانند فضایل تو را بشمارند.(7)

كتاب فضل تو را  بحر كافی نیست                    كه تر كنم سرانگشت و صفحه بشمارم

 

پی نوشت:

1) علماى اهل تسنن از ابن عباس نقل كرده‌اند كه 300 یه در شأن امیرالمۆمنین على علیه السلام نازل شده است. همچنین از «مجاهد» كه یكى از بزرگان، علما و مفسران اهل سنّت در قرن اول است، نقل شده است كه 70 یه در شأن امیرالمۆمنین علیه السلام نازل شده است كه هیچ كس در ن یات با ن حضرت شریك نیست: « لَمْ یُشَارِكْهُ فِیهِ أَحَدٌ ».

2) نصایح، ص 340.

3) فضایل الخمسه من الصحاح السته، ج 1، ص 167.

4) مناقب خوارزمى، ص 96. بحارالانوار، ج 40، ص 105.

5) مشارق الانوار، ص 17.

6) امام شناسی، علامه طهرانی، ج 4، ص 73، به نقل از مناقب ابن شهر شوب ج 1 ص 481.

7) كشف الغمة، اربلی ج 1، ص 111، استربادی در تاویل الیات، ج 2، ص 888.

ابوالفضل صالح صدر             

 

 

---

منابع:

 پرتویی از فضایل امیرمومنان علی علیه السلام در حدیث، آیة الله لطف ‏اللّه صافی گلپایگانی.

در پرتو ولایت، آیة الله محمدتقى مصباح یزدى.

چشمه حیات، احمد ابراهیمی هرستانی.

داستانهایى از امام على علیه السلام، حمید خرمى.

1001 داستان از زندگانى امام على علیه السلام، محمدرضا رمزى اوحدى.vv

تاریخ، مبهوتِ فضائلی ناتمام

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: